Dilimizde yaklaşık 120 bin kelime olmasına karşın, Türkçe konuşan birinin günde kullandığı kelime sayısı ortalama 1000’dir. Kelime anlamı ve hecelemenin yanı sıra, sözlükler günlük kullanım ve dil bilgisi konusundaki eşsiz yardımları sebebiyle dil yeteneğini geliştirmede de oldukça faydalıdır. Bu yazıda etkili sözlük kullanımı konusunda bilgi verilecektir.

Sözlük Kullanırken Kelimeye Bakmak

[dropcap]1[/dropcap] Sözlükte, aradığınız kelimenin ilk harfine ait bölümü açın. Sözlükler alfabetik sırayla ilerler. Örneğin, masa kelimesi “m” harfi ile başlar, yani “l” harfinden sonraki ve “n” harfinden önceki bölümde yer alır.

Eğer bir kelimenin hangi harfle başladığından emin değilseniz, olası seçenekleri deneyin. Ayrıca bazı kelimeler farklı yazılmasına rağmen kulağa çok benzer gelebilir. O yüzden baktığınız kelimenin aradığınız kelime olduğundan emin olun. Bu durum özellikle ingilizce sözlükten kelime bakarken karşılaşabileceğiniz bir durumdur. Mesela knock kelimesi okunuşunda “k” harfi kullanılmasa da sözlüğe bakacağınız zaman “k” yi baz almanız gerekecektir.

[dropcap]2[/dropcap] Sayfadaki ilk ve son kelimelere bakın. Bu kelimeler size o sayfadaki kelimelerin bulunduğu harf aralığını gösterir. Böylelikle doğru sayfada olup olmadığınızı kolayca anlayabilirsiniz. Örneğin, “garson” kelimesine bakıyorsunuz diyelim. Sözlükte, garabet-gayda kaynak kelimelerine ulaşana kadar ilerleyin. Bu sayfa aradığınız sayfadır, zira sözlükler alfabetik sırayla ilerler ve alfabetik olarak garson kelimesi sözlükte garabet kelimesinden sonra, gayda kelimesindense önce gelir.

[dropcap]3[/dropcap] Sayfayı aradığınız kelime için hızlıca tarayın. Eğer “sinema” kelimesini arıyorsanız, “silecek”, “silikon” ve “simge” kelimelerini geçmeniz gerekir. Örnek kelime s-i-n harfleriyle başladığı için, alfabetik olarak bu harf üçlüsüne ulaşana kadar tüm s-i-l ve s-i-m ile başlayan kelimeleri geçmeniz gerekir.

[dropcap]4[/dropcap] Tanımı okuyun. Kelimenin yerini saptadığınızda kelimenin tam olarak ne anlama geldiğini öğrenebilirsiniz. Eğer birden fazla anlamı varsa, en sık kullanılan anlamı başta olmak üzere tüm anlamları sözlükte yer alacaktır. Bunun dışında sözlük aracılığıyla nasıl okunduğu, cümlede nasıl kullanıldığı gibi bilgiler edinmeniz de mümkündür.

Çoğu insan tanımlara bakmaktan hoşlanmaz, çünkü tanımlar bazen o kadar karmaşıktır ki anlamak için başka kelimelerin anlamlarını da kontrol etmeniz gerekir. Böyle bir durumla karşılaşırsanız yılmayın. Örnek cümlelerden anlam çıkarmaya çalışın, eğer işe yaramazsa ya da örnek cümle bulunmuyorsa o zaman anlamından emin olmadığınız bir iki kelimeyi de kontrol edin.

Sözlüklerde genelde bir kelimenin eş anlamlılarını ve zıt anlamlılarını da bulmanız mümkündür. Örneğin, “faydasız” kelimesine bakıyorsanız eş anlamlıları arasında “başarısız” ve “nafile” kelimelerini, zıt anlamlıları arasında da “etkili” ve “başarılı” kelimelerini bulabilirsiniz. Ayrıca “fayda” ya da “başarı” gibi yakın kelimeler de sözlüklerde yer alabilir.

Bunların dışında, sözlüklerde kelimelerin kökeni ve tarihi hakkında da bilgiler bulabilirsiniz. Latince’ye ya da Antik Yunan kültürüne hakim olmasanız bile okuyacağınız bazı ilginç bilgilerle kelimeleri hatırlamayı kolaylaştırabilirsiniz.

[dropcap]5[/dropcap] Alternatif olarak, çevrimiçi sözlük sitelerinden de faydalanabilirsiniz. Çevrimiçi sözlükleri kullanmak oldukça basittir. Size uygun bir sözlük bulun, arama motoruna istediğiniz kelimeyi girin. Gelen sonuçta yukarıda bahsedilen elementlerin birçoğu yer alacaktır.

Uygun bir sözlük ararken sesli arama desteği bir kriter olarak kullanılabilir. Böylelikle nasıl telaffuz edildiğinden emin olmadığınız bir kelimeyi rahatlıkla arayabilirsiniz.

Ücretsiz sitelerin üyelik alanların ya da basılı sözlüklerin yerini tutmayacağını aklınızda bulundurun. Eğer bulduğunuz tanımın doğruluğundan emin değilseniz, bir de bu kaynaklardan kontrol edin.

Bu anlamda özellikle tdk (Türk Dil Kurumu)’ nın resmi web sitesi fazlasıyla işinizi görecektir.